نوشتہ، عامر آفریدی
مٹ وبدل، سعادت خان محمد حسنی
واپارمخلوق کمپنی و فرم، ملک و قوم تا نیام اٹ کاریم نا بہاکننگ یا ہڷ/ تس انا عمل ءِ پارہ۔ ملک آتا نیام اٹ ہلنگ و بہاء کننگ نا عمل اکن اسہ خاص ءُ وڑوڈول اسے نا گرج مریک۔ دا مسخت کن اِرٹ یا اِرٹ آن زیات ملک آتا نیام اٹ معاہدہ غاتا گرج مریک و داہم حکومت آتا زمواری مریک کہ او واپار و واپاری کسرتیان نئے بیرہ اَڑاند آتے مُر کیر بلکن پوریاگر و زرکارآتے آسراتی، آسانی و پت ہم ایتر۔ اِرا ملک آتا نیام اٹ اسیجاواپاراٹ ودکی آن ہڑتوم آ ملک و الس نا زند اٹی شونہالی بریک۔ ولے ملک آتا نیام اٹ واپار اٹی آسانی و آسراتی تتون اوار اوار چندی ویل و مشکل ہم مریک ہرافتا جاچ ءِ تعلقدار حکومت آک وخت و ویل آ ہلیرہ و رکھ چاگڑد، زرانا رکھ و ضمانت، راہداری نا آسراتی ، گڑاتا درآمد و برآمد کن ٹرانسپورٹ ، سیم و ویزہ جاری کننگ نا اہم عمل ءِ آسان کننگ تون اوار چندی گام گیج آتے کیرہ۔
ساڑی آ دور اٹی ہراتم دنیا اسہ جہانی خلق اسے ٹی بدل مسنے، فاصلہ غاک کم مسنو و وخت انا رفتار ہم ترند ءِ داوڑاٹ انسانی سوچ و پام و واپار نا وڑوڈول ہم بدل مسنے، ٹیکنالوجی ٹی پوسکنی آن دے تیٹی مروک آ کاریم داسہ گھنٹہ و منٹ آتیٹی مننگ ءُ، ٹیکنالوجی نا جدت و آسراتی تیان مست و داسہ ہم انسانی جبلت نا رداٹ پوریاگر و زرکارمُرانا ملک آتا جاگہ غا تینا ہمسایہ علاقہ یا ملک آتون واپار ءِ اولیت ترسا بننگ ءِ۔ ہمسایہ ملک آتون واپار نا کیہی فائدہ ءُ ہرافتے ٹی امن و ایمنی نا گچینی، خڑکی تعلقداری، قومی دفاع و سلامتی نا رکھ اوار ءِ۔
پاکستان و اوغانستان ہم خڑکی ہمسایہ وایلم ملک ءُ ہرا زبان، دودوربیدہ تون اوار اوار اسیجا مذہب و تاریخی رشتہ غاتیٹی تفوک ءُ۔ ہڑتوم آ ملک آتا نیام اٹ مہرومریبت و ایلمی نا تعلقداری داخہ درسوگو باپت ءِ کہ ہراتم 1979ء ٹی روس اوغانستان آ جلہو کرے تو ایلو ملک آتیان چپ اوغان شاریک بھلو کچ اسے ٹی پاکستان نا پلوءِ ہلکر ہراڑے اوفک نئے بیرہ عزت و شرف تون زند ءِ تیر کریر بلکن اینو ہم اوغان باہوٹ آتا اسہ بھلو کچ اس پاکستان اٹی بھلو بھلو کاروبار و واپار کننگ ءِ، ہنداوڑ الس تون اوار اوار ہڑتوم آ ملک آتا نیام اٹ واپاری خُڑکیک اریر۔
ٹریڈ ڈویلپمنٹ اتھارٹی آف پاکستان نا حساب وکتاب نارداٹ پاکستان اوغانستان کن غٹ آن بھلا واپاری شریدار ملک ءِ ہراڑے اوغانستان اٹی ودی مروک آ گڑابرآمد کننگ انگ ءِ ہرافتا مالیت کیہی سد ملین ڈالر ءِ ہنداوڑ اوغانستان پاکستان نا گڑاتیکن چارمیکو بھلا برآمدی منڈی ءِ، سال 2014ء آن مست اوغانستان کن پاکستان غٹ آن بھلا برآمدی ملک ئس ولے داکان پد پاکستان آن دا پوزیشن ءِ ایران کون آ ایلو ملک آک ہلکر۔ اوغانستان ءِ پاکستان نا اہم برآمد آتیٹی خولم، سیمٹ، بورہ و برنج اوار ءُ، اوغانستان ءِ زیات پاکستانی برآمد آتا سوب داہم ارے کہ داٹی گڑاتا فراوانی ٹی ایلو ملک آتا مقابلہ ٹی وخت و خڑچ آتیٹی نمان بچت مریک انتئے کہ ہڑتوم آ ملک آتا سیمک اسہ ایلو تون ملوک ءُ، ہرافتا فائدہ اوغانستان نا حکومت و الس ءِ رسینگ انگ ءِ۔
بدبختی اٹ ہڑتوم آ ملک آتا نیام اٹ واپار نا کسر اٹ گڑاس ویل ہم مون تروک ءِہرافتیان غٹ آن بھلا ویل غیر کانودی واپار ءِ، پاکستان دا غیر کانودی واپار نا چٹفنگ کن گڑاس گام گیج ہم کرینے، ہڑتوم آ ملک آتا نیام اٹ طورخم و چمن بارڈر کون آ راہداریک ہم اریر ہراڑے کانودی وڑوڈول اٹ واپار مریک، پاکستان و اوغانستان ہڑتوم آک تین پہ تینی واپار اٹ ودکی، پوریاگر آتے آسانی تا فراوانی و ایلو ویل آتا ایسری کن چندی گام گیج کرینے و وخت ویل آ دانا جاچ ءِ ہم ہلسا کرینے۔ دارداٹ ہڑتوم آ ملک آتا پوریاگر آتیا تالان پاک اوغان اسیجا ایوان صںعت و واپار اس ہم جوڑ کننگانے۔
پاکستان اوغانستان تون واپار ءِ بھاز اہمیت تننگ ءِ و دارداٹ پاکستان کیہی عملی گام گیج ہم کرینے ہرانا کساس ءِ تدوک آ سال 18 ستمبر آ وزیراعظم عمران خان نا کنڈآن طورخم بارڈرٹرمینل ءِ ہفتہ نا ہفت دے 24 گھنٹہ ملوک تخنگ نا پرمان تیان ہم مریک۔
داکان بیدس پاکستان اوغان حکومت نا خصوصی درخواست آ 15 جولائی آن واہگہ بارڈر کراسنگ نا کمک اٹ برآمد آتے بحال کننگ نافیصلہ ءِ کرینے۔ اوغان ٹرانزٹ ٹریڈ اٹی کوویڈ۔ 19 نا بابت غٹ پروٹوکول آتیا عملدرآمد کننگک۔ ترجمان دفترخارجہ نا رداٹ پاکستان غٹ بارڈرکراسنگ ٹرمینل آتیا کوویڈ 19 آن مست انا اسٹیٹس نا رداٹ اوغان ٹرانزٹ اٹ آسراتی و ٹرانزٹ ٹریڈ معاہدہ نا رداٹ ہڑتوم آ کنڈآتا واپار و اوغان ٹرانزٹ ٹریڈ ءِ بحال کرینے۔ ترجمان دفترخارجہ پارے کہ پاکستان اوغانستان تون واپار تون اوار غٹ بشخ آتیٹی، تینا ہڑتوم آ کنڈآتا تعلقداری تے پین سوگو کننگ و اے پی ٹی ٹی اے نا رداٹ اوغانستان نا ٹرانزٹ ٹریڈ اٹ آسراتی تننگ کن سنبرینگوک ءِ۔ سارک چیمبر آف کامرس اینڈ انڈسٹری پاکستان نا دا فیصلہ نا ستاءِ کرینے۔ سارک چیمبر نا صدر افتخار علی ملک دا فیصلہ غا تران کرسا پارے کہ کوروناوائرس نا دَین اٹی حکومت پاکستان نا دا فیصلہ بھاز جوان ءِ ہراڑآن اوغانستان تون ہڑتوم آ کنڈآتا واپار نا مون آ دننگ اٹ کمک رسینگک۔ اوپارے کہ پاکستان اوغانستان تون ہڑتوم آ کنڈآتا واپار ءِ بحال کرسا کوویڈ۔ 19 آن مست انا حالیت آتا رداٹ غٹ 18 سیمی پوائنٹ آتیا اوغان ٹرانزٹ ٹریڈ نا موکل تسنے۔
اسٹیٹ بینک آف پاکستان نا اسہ حوال اسے نا رداٹ تدوک آ مالی سال انا اولیکو 11 تُو اٹی اوغانستان ءِ پاکستانی برآمد آتیٹی 33.40 درسد کمتی ریکارڈ کننگانے۔ داوخت اٹی اوغانستان ءِ پاکستانی برآمد آتا کچ 825.63ملین ڈالر ئس ہرا مالی سال 2018-19ء نا ہنداوخت انا مقابلہ ٹی 33.40 درسد کم ءِ، مالی سال 2018-19ء نا اولیکو 11 تُو اٹی اوغانستان ءِ پاکستانی برآمد آتا کچ 1.101ارب ڈالر ریکارڈ کننگاسس۔ حساب وکتاب نارداٹ اینخو مالی سال مئی ٹی اوغانستان ءِ 17.01 ملین ڈالر نا مالیت نا برآمدات کننگا، تدوک آ سال مئی ٹی اوغانستان ءِ پاکستانی برآمد آتا کچ 115.88ملین ڈالر ریکارڈ کننگاسس۔ اسٹیٹ بینک انا حوال نا رداٹ ہنداوڑ اوغانستان آن درآمد آتیٹی 36.79 درسد نا کمتی بسنے، تدوک آ مای سال انا اولیکو 11 تُو اٹی اوغانستان آن درآمد آتا کچ 119.32ملین ڈالر ریکارڈ کننگا۔ مالی سال 2018-19ء نا ہندا مد اٹی اوغانستان آن 163.13ملین ڈالر نا درآمدات مسوسس۔
ملک آتا نیام اٹ واپاری سرجزآتیا نظرتخوک آ جہانی ادارہ ٹریڈنگ اکنامکس نا کنڈآن جولائی 2020ء نا رپورٹ نا رداٹ سال 2019ء ٹی اوغانستان آں پاکستان ءِ 579.53 ملین ڈالر نا درآمدات مس ہرافتے ٹی 175.25 ملین ڈالر مالیت نا میوہ 155.14 ملین ڈالر مالیت نا سوزیک اوار ئسر۔ ہنداوڑ تدوک آ سال اوغانستان آن 91.14 ملین ڈالر نا معدنیات و تیل، 57.87ملین ڈالر کاٹن و 32.78 ملین ڈالر مالیت آئرن و اشٹیل ہم درآمد کننگا۔
اوغانستان کن پاکستانی درآمد آتا مقابلہ ٹی دُن تو پاکستان کن اوغانستان نا درآمد آتا کچ کم ءِ ولے جم وڑاٹ تدوک آ مالی سال اٹی ہڑتوم آ ملک آتا نیام اٹ اسیجا واپار نا کچ اٹی کمتی بسنے۔ ہڑتوم آ ہمسایہ ملک آتا نیام اٹ واپار اٹی کمتی انت اکن بس؟ دانا چندی سوب آک مننگ کیرہ، دا بارواٹی ہراتم پاک اوغان جائنٹ چیمبر آف کامرس و سیم چیمبر آف کامرس نا مسکوہی صدر و فرنٹیئر کسٹم ایجنٹس ایسوسی ایشن نا ساڑی آ صدر ضیاء الحق سرحدی تون ہیت وگپ کرے تو اوپارے کہ پاک اوغان واپار ءِ داوخت آ ویل مون تروک ءِ و تین پہ تینی واپار اٹی ہم کمتی بسنے، اوپارے کہ اسہ وخت اسے ٹی ہڑتوم آ ملک آتا نیام اٹ اسیجا واپار نا کچ 2.5 ارب ڈالر اسکان رسینگاسس اوکان پد داٹی پدریسہ کمتی برساہنا ہرافتا کیہی سوب آک ءُ، اگہ ساڑی حالیت آتا جاچ ءِ ہلنگے تو ہراوڑ کورونا وائرس نا جہانی دَین مچ آ دنیا نا زرگزران تے بھاز زہمی کرینے ہموڑے داڑآن پاکستان و اوغانستان نا زرگزرانک ہم زہمی مسنو، اوپارے کہ ہڑتوم آ ملک آتا نیام اٹ سیم تا بند مننگ نا سوب آن کیہی ویل آک ودی مریرہ، منہ وخت مست ہم پاک اوغان سیم بند مسوسس اوکان پد وزیراعظم عمران خان پاک اوغان سیم ءِ 24 گھنٹہ ملنگ نا پڑو ءِ کرے ، داپِڑو آن پد ہڑتوم آ ملک آتا نیام اٹ واپار اٹی گچینی بس ولے داکان پد کورونانا دَین انا سوب آن داحالیت آک خراب مسر۔ اوپارے کہ مہالو ہڑتوم آ ملک آتا نیام اٹ واپار نا بابت باندات آتے محکمہ کسٹم، انتظامیہ و خیبر ایجنسی ٹی تعینات پولیٹیکل ایجنٹ طے کریکہ ہراتم مسکوہی فاٹا ءِ خیبر پختونخواٹی اوار کننگا تو پولیٹیکل ایجنٹ نا کڑد چٹا، مروئی دائس کہ مچ آ بست وبند آک ڈپٹی کمشنر خیبر نا دوٹی مروسر ولے داڑآن چپ ہموڑے ڈپٹی کمشنر تو ارے ولے مچ آ واکداری تے ڈی پی او سنبھالانے۔ کسٹم آن بیدس ہموجاگہ نا سیمی انتظام و انصرام اٹ چندی ایلکو محکمہ غاک ہم اوار ءُ ہرانا سوب آن ہم واپار زہمی مسنے۔ اوپارے کہ پاکستان و اوغانستان نا نیام اٹ واپار نا بابت باندات آتے کیہی محکمہ غاتا جاگہ غا اسہ محکمہ ءِ بایدے ہُننگے، داڑتون اوار اوار کسر نا اڑاند آتے مُرکننگ آن ہڑتوم آ ملک آتا نیام اٹ واپار اٹی نئے بیرہ سوگوی بریک بلکن داٹی خاطرخواہ ودکی ہم مننگ کیک۔ اوحکومت آن دا بابت خصوصی چکار کننگ نا خواست ءِ کرے تانکہ ہڑتوم آ ملک آتا نیام اٹ واپار اٹ ترندی اتنگ مرے ہراڑآن نئے بیرہ واپاری سرجزآک ترند مریرہ بلکن داڑآن الس و حکومت آتے کن خوشی تا مستائی اس ہم بریک۔
پاکستان و اوغانستان نا الس نا نیام اٹ واپارو واپاری رابطہ غاک پوسکن افس بلکن دا پیڑی تیان ءُ، ہڑتوم آ ہمسایہ ملک آتا نیام اٹ واپار نا بارواٹی سیم چیمبر آف کامرس نا مسکوہی صدر حاجی محمدافضل
پارے کہ ہراتم کہ امن و ایمنی یا دہشت گردی نا سوب آن چمن و طورخم سیم بند مریرہ تو اوغانستان نا الس کن خور اتون اوار کیہی پین ویل آک ودی مریرہ، ہنداسوب آن اوغانستان ایران نا سیم و بندرگاہ تا کاریم اٹ اتنگ ءِ ودفینے۔ اوپارے کہ پاکستان و اوغانستان نا نیام اٹ تین پہ تینی واپار نا ہراحالیت ءِ تو پک وڑاٹ ہڑتوم آک ایلم ملک ءُ، ہڑتوم آ ملک آتا السی و اقتصادی حالیت آک ہم اسہ وڑ ءُ، ہڑتوم آ ملک آک پیڑی تیان کاروباری رابطہ غاتیٹی گنڈوک ءُ، اگہ اسہ کنڈآ پاکستان ءِ نیامی ایشیائی ریاست آتسکان رسینگ کن اوغانستان نا گرج ءِ تو ایلو کنڈآ اوغانستان تون سمندر اف و اودے غٹ آن زیات پاکستان نا گرج ءِ۔ اوپارے کہ پاک اوغان واپار اٹ ہرا ویل آتیٹی دافتے ٹی ہڑدے سیم تا بند مننگ غٹ آن بھلو ویل اسے، چنکو کچ اسے آ ٹرک آتے برآمد نا موکل ہم اسہ اہم ءُ ویل اسے، داہمو حالیت آک ءُ ہراہڑتوم آ ملک آتا نیام اٹ واپار اٹ مشکل و اڑاند ودی کننگ ءُ۔ اوپارے کہ دا ویل آتا آخبتی ایسر المی ءِ، پوریاگر آتے آسانی تروئی مریک، چیکنگ نا نظام ءِ خودکار کروئی مریک، سکریننگ نا کمک اٹ چیکنگ نا نظام داخہ در شفاف کروئی مریک کہ نئے بیرہ بھلو کچ اسے ٹی درآمد و برآمد مرے بلکن ٹرانزٹ ٹریڈ اتون اوار ایلو باندات آتے ہم آسان جوڑ کننگ مرے۔ داڑآن نئے بیرہ پاکستان و اوغانستان نا اقتصادی حالیت اٹی گچینی بریک بلکن ہڑتوم آ ملک آتا حکومت آتا نیام اٹ غلط گمانیک ہم چٹرہ۔ اوپارے کہ امن و ایمنی نا حالیت آک ہم داحالیت اٹ جوان مننگ کیرہ اگہ سیم انا ہڑتوم آ کنڈآ رہینگوک آ مخلوق شونہال مرے و کاروبار نا کمک اٹ کٹیا نا دوئی مرے تو مخلوق ایلو سرجزآتیا چکار کپسہ۔ ننے دا باندات آتے خوڑتی اٹ ہُننگ و دابابت سجفوئی مریک۔
